Wat is het?

Het socratisch gesprek is een methode om gezamenlijk te trachten ‘een vraag die ertoe doet’ te beantwoorden. De methode wordt het socratisch gesprek genoemd, omdat de Griekse filosoof Socrates - volgens de overlevering in de geschriften van die andere grote Griekse filosoof Plato - deze

methode toepaste.

 

Wanneer gebruik je het? En waarom?

De socratische methode is in alle situaties, waarin een probleem, vraag, of verbeterpunt wordt besproken, geschikt. In een wereld met vele uitdagingen is het zinvol om als organisatiekundige mee te denken, te filosoferen over de koers van bedrijf en werk. Het gaat hierbij om vragen ‘die ertoe doen’, zoals:

• het doel van je werk,,
• doel van de organisatie,
• samenwerking,
• (professionele) verantwoordelijkheid,

 

Hoe pas je het toe?

Om te bevorderen dat de gestelde vraag goed wordt uitgediept en van meerdere kanten wordt benaderd, gelden de volgende voorwaarden (constitutieve regels):

• de deelnemers denken en spreken op eigen gezag (en beroepen zich dus niet op boeken, deskundigen, etc.);
• deelnemers proberen kort en bondig te zijn (geen monologen);
• deelnemers zijn oprecht (dus niet provoceren, hypothetische vragen stellen of de advocaat van de duivel spelen);
• deelnemers spannen zich in om de ander te begrijpen (luisteren en vragen stellen);
• deelnemers streven naar consensus (dialoog).

 

De precieze werkwijze pas je aan bij het doel en de context, maar het algemene patroon is als volgt:

1. er wordt een vraag, probleem of verbeterpunt ingebracht;
2. om de vraag/het probleem goed scherp te krijgen geven de luisteraars hun (spontane) antwoord/reactie;
3. de inbrenger van de vraag, het probleem geeft aan of het antwoord in de goede richting is;
4. vanaf nu stelt men open vragen (die niet met ja of nee kunnen worden beantwoord) bij wat er gezegd is/wordt;
5. uiteindelijk proberen de deelnemers aan het gesprek tot een gezamenlijk antwoord op de vraag te komen.

 

In een Socratisch gesprek zijn vijf fasen te onderscheiden:

1. het formuleren van de vraag of het probleem;
2. het selecteren en uitwerken van een voorbeeldervaring (de casus);
3. het verwoorden van de relatie tussen vraag en voorbeeld;
4. het onderzoeken van argumenten;
5. het vinden van een antwoord of inzicht.

 

Voorbeeld van het verloop van  een socratisch gesprek

Wim, Janneke, Bert en Marleen bespreken de situatie van hun afdeling. Veel collega’s zuchten en steunen dat ze het zo druk hebben.

• W: Wat zouden we moeten doen om de werkdruk te verminderen? (=1. het formuleren van de vraag)
• B: Ik lig elke avond als een dweil op de bank, ik herken die hoge werkdruk dus ook.
• M: Ja ik ervaar ook veel stress van het werk. Mijn takenlijst is dagelijks groter dan dat ik in een werkdag kan doen, laat staan dat ik mijn werkzaamheden echt goed kan doen.
• W: Laten we het voorbeeld van Marleen nemen. (= 2. het selecteren en uitwerken van een voorbeeldervaring)
• B: We zouden kunnen kijken of we minder werkzaamheden kunnen doen of meer collega’s kunnen zoeken?  (= 3. het verwoorden van de relatie tussen vraag en voorbeeld)
• W: Is dat realistisch?
• J: We zouden kunnen werken aan  het verhogen van onze professionaliteit.
• B: Wat versta jij onder professionaliteit? (= 4. het onderzoeken van argumenten)
• J: Nou, in ieder geval onze deskundigheid.
• M: Misschien ook het kunnen aangeven van grenzen.
• W: Maar tot professionaliteit behoort toch ook passie/bevlogenheid voor het vak?
• J: Maar hoe ver moet die passie gaan?
• B: Het mag lijkt mij niet ten koste gaan van de kwaliteit van ons werk.
•  J: Maar ook niet ten koste van onze gezondheid.
• M: Je moet dus ook in staat zijn om goede afwegingen te maken.
• W: Dat is soms best moeilijk.
•  J: ja, dat is nu juist dat stukje professionaliteit dat ik bedoel.
• B: We hebben zo in ieder geval een oplossingsrichting gevonden: Ik denk dat we dit gesprek met alle collega’s moeten aangaan en zo tot een gezamenlijke invulling te komen van onze professionaliteit. (= 5. het vinden van een antwoord of inzicht)
• W, J, en M kunnen zich hierin vinden.