Observeren

Informatie verzamelen door te kijken

 

 

Wat is het?

Observeren is het verzamelen van informatie door te kijken. Als je bedenkt dat we het de hele dag doen, is het opvallend dat observeren als manier om informatie te verzamelen in onderzoek verhoudingsgewijs weinig wordt gebruikt in de organisatiekunde. Deze terughoudendheid voor deze onderzoekstechniek kan samenhangen met de vrees onvoldoende objectief te zijn. Dat is jammer, omdat je bij een juist gebruik veel kunt bijdragen als jonge onderzoeker die met frisse blik soms opmerkt wat voor mensen in een organisatie heel gewoon is en niet meer opvalt.

 

Wanneer gebruik je het? En waarom?

In plaats van ernaar te vragen, verzamel je in observationeel onderzoek gegevens door gedrag zelf waar te nemen. Dit kun je doen door zelf aanwezig te zijn (participerende observatie) of door bijvoorbeeld een camera of andere technische apparatuur. Zo heeft een onderzoeker de belangstelling voor schilderijen in een museum gemeten door de slijtage van de vloer voor het schilderij. Als organisatiekundige zijn er veel situaties waarin je kunt observeren hoe mensen zich op de werkvloer gedragen, als je maar regelmatig de werkvloer opzoekt en je tussen de werknemers begeeft. Het voordeel van de onderzoekstechniek observeren zijn de levensechte resultaten.

 

Hoe pas je het toe?

Bij de start van een project begin je altijd eerst met goed kijken: wat valt je op? Voor het verzamelen van informatie kun je kiezen voor een kwalitatieve (tellen, registeren van feitelijk gedrag) of voor kwantitatieve (gedragsbeschrijvingen in context) manier van observeren. Tot slot, observeren komt weer terug als je je prototypes uittest: hoe reageren mensen daarop? Zeker dan is het handig om observaties aan te vullen door het te combineren met interviews die kunnen duiden wat je hebt gezien.

 

Kwantitatief observatieonderzoek

Kwantitatief observatieonderzoek start met het opstellen van een gestructureerd observatieschema. Hierop kun je registeren wat iemand op een bepaald tijdstip doet door het zetten van een kruisje in de juiste kolom of door een korte samenvatting.

 

Dit is een heel bruikbare observatietechniek als je als organisatiekundige bijvoorbeeld werkprocessen en bijbehorend werkgedrag in kaart wilt brengen. Dit doe je bij voorkeur op verschillende tijdstippen en onder verschillende omstandigheden, zodat je een completer beeld krijgt. Neem dan ook een stopwatch mee. Je kunt kwantitatief observeren ook gebruiken als je wilt registeren hoe mensen spontaan reageren op activiteiten, programma’s of een door jou ontwikkeld prototype. Tijdens het observeren maak je een objectief verslag van wat je ziet en is er geen direct contact met de respondenten. Deze manier van observeren wordt vanwege de feitelijke benadering ook wel ‘thin descriptions’ genoemd.

 

Kwalitatief observatieonderzoek

Een andere aanpak is de kwalitatieve, ook wel etnografische aanpak, die ‘thick descriptions’ oplevert.  Je maakt uitgebreide observaties, die niet alleen het gedrag beschrijven, maar ook de context, details, emoties en onderlinge relaties. Soms is een beschrijving van de context essentieel om de betekenis van het geobserveerde gedrag te duiden. Als iemand bijvoorbeeld geëmotioneerd de werkvloer verlaat, kan dit gedrag door anderen beter begrepen worden als je als onderzoeker de context en subjectieve verklaringen en betekenissen toevoegt.

 

Tot slot, observeer zo onopvallend mogelijk, zoals een vlieg op de muur.

 

Meer informatie