Onderzoek en ethiek

Onderzoek met oog voor de gevolgen

 

 

Wat is het?

Je onderzoek kan gevolgen hebben voor meerdere partijen. In de eerste plaats kun je daarbij denken aan je respondenten, maar het kan ook afdelingen betreffen. Een voorbeeld: als uit een medewerkerstevredenheid kan worden herleid dat een bepaalde afdeling heel laag scoort, kan dat negatieve gevolgen hebben voor de teamleider of voor de afdeling zelf. Bij elk onderzoek dat je uitvoert moet je daarom altijd ethische aspecten afwegen.

 

NHL Stenden hogeschool volgt de vijf principes die zijn vastgelegd in de Nederlandse gedragscode wetenschappelijke integriteit (Algra et al., 2018). Deze principes zijn: 1. Eerlijkheid; 2. Zorgvuldigheid; 3. Transparantie; 4. Onafhankelijkheid; 5. Verantwoordelijkheid.

 

Hieronder volgt een toelichting op elk van de principes.

 

  1. Eerlijkheid: Eerlijkheid houdt onder andere in dat je geen ongefundeerde uitspraken doet of conclusies presenteert die niet op deugdelijk onderzoek gebaseerd zijn. Je rapporteert correct over alle stappen in je onderzoek, je verzamelt zelf al je data of verwijst correct als je data overneemt. Je bent open over de zwakke plekken en je stelt resultaten niet gunstiger of ongunstiger voor dat ze zijn.

 

  1. Zorgvuldigheid: Zorgvuldigheid houdt onder andere in dat je wetenschappelijke methoden gebruik en dat je nauwkeurigheid handelt bij je ontwerp, de uitvoering, verslaglegging en rapportage van je onderzoek.

 

  1. Transparantie: Transparantie houdt in dat het voor anderen duidelijk is op welke data je je baseert en hoe je deze hebt verzameld. Elke stap in je onderzoek moet navolgbaar zijn. Ook de belangen moet je helder hebben geformuleerd.

 

  1. Onafhankelijkheid: Onafhankelijkheid houdt onder andere in dat je open staat voor andere mogelijke verklaringen. Je onderzoek mag niet worden beïnvloed door bijvoorbeeld je opdrachtgever of andere partijen.

 

  1. Verantwoordelijkheid: Verantwoordelijkheid houdt onder andere in dat je een gezonde afweging maakt bij het behartigen van de belangen van respondenten, opdrachtgevers en de omgeving. Dit betekent ook dat je onderzoek relevant voor de instelling of de wetenschap of de maatschappij is.

 

Hoe gebruik je het?

Bovenstaande principes zijn uitgewerkt in de volgende vuistregels.

 

Toestemming: Respondenten moeten expliciet toestemming geven om mee te werken aan het onderzoek. Mensen moeten vrij zijn al of niet deel te nemen aan een onderzoek, bijvoorbeeld door een enquête niet in te vullen. In een aantal gevallen kan ‘informed consent’ (geïnformeerde toestemming) noodzakelijk zijn, bijvoorbeeld wanneer je diepte-interviews afneemt. Vraag van te voren toestemming en geef aan dat de respondent zijn medewerking elk moment kan stopzetten en dat je desgevraagd de data vernietigt.

 

Voorlichting: De respondenten worden correct voorgelicht over het doel en over de aanpak van het onderzoek en wat er met de resultaten wordt gedaan.

 

Anonimiteit: Alle gegevens worden anoniem verwerkt. Uitkomsten mogen niet herleidbaar kunnen zijn tot personen. Dat kan betekenen dat je bij onderzoek in bedrijven in je rapportage bepaalde gegevens, zoals bijvoorbeeld de leeftijd, achterwege laat.

 

Gevolgen: De uitkomsten van je onderzoek mogen geen nadelige effecten hebben voor de deelnemers. Je uitkomsten mogen niet kunnen worden gebruikt om mensen te straffen, bijvoorbeeld werknemers met een lage scholingsbereidheid.

 

Hoe pas je het toe?

Onderstaande checklist is gebaseerd op Baarda et al. (2012). Als je alle vragen met ja kunt beantwoorden, is de kans groot dat je onderzoek ethisch verantwoord is.

 

Checklist onderzoeksethiek

  1. De respondenten werken vrijwillig mee aan het onderzoek.
  2. De respondenten zijn goed geïnformeerd over doel en werkwijze van het onderzoek.
  3. De gegevens worden anoniem of vertrouwelijk verwerkt. De uitkomsten zijn niet herleidbaar tot individuen.
  4. De uitkomsten hebben geen nadelige effecten voor de respondenten.
  5. Het onderzoek wordt op een transparante, controleerbare en verantwoorde manier uitgevoerd.
  6. De onderzoeker wordt in de opzet en uitvoering van het onderzoek niet geleid door belangen van de instelling of andere partijen.
  7. De onderzoeker verzamelt de gegevens zelf op een transparante manier en hanteert correcte bronvermelding en verwijzingen.

 

Meer nog dan het afvinken van checklistjes, is het van groot belang dat je als onderzoeker zelf een gevoel voor ethiek ontwikkelt. Als toekomstig beroepsbeoefenaar heb je dit gevoel voor ethiek niet alleen nodig als je onderzoek doet, maar ook als je beslissingen neemt waarbij belangen van personen en de organisatie moeten worden meegewogen.

 

Nadere informatie